Nieuwe Steentijd
5300-2000 v.Chr.
Landschap
150.000 Jaar geleden was het noordelijk deel van Nederland bedekt met een pak landijs. De sporen ervan zijn nog steeds in het Noord-Hollandse landschap te zien in de vorm van keileembulten (op Texel en Wieringen) en stuwwallen (in het Gooi). Rond 130.000 jaar geleden smelt het ijs, maar niet lang daarna zet een nieuwe, koude periode in: de laatste ijstijd. Het landijs bereikt Nederland niet, maar het land is onbewoonbaar en de Noordzee ligt droog.
Als vanaf 9000 voor Chr. de temperaturen sterk stijgen, smelt het landijs, stijgt de zeespiegel en ontstaat de Noordzee. In de eeuwen die volgen, vormt zich de kustlijn: een smalle rand van zandbanken met lage duinen erop (strandwallen), en daarachter grote veenmoerassen. Daartussen liggen de mondingen van rivieren met oeverwallen erlangs en kwelders erachter.
Het landschap uit de Nieuwe Steentijd. Klik op de gele hotspots op de kaart voor vondsten uit die tijd.
Het landschap in de tijd van Cees: een kwelder met oeverwal
Bewoners
Tot aan de Nieuwe Steentijd (of het Neolithicum) leefden in Noordwest-Europa slechts trekkende groepen jagers, zonder vaste verblijfplaats en huizen. Men leefde van wat het landschap en de natuur te bieden hadden. Dat was met name jacht en visserij. Vanuit westelijk Azië kwamen de landbouw en de veeteelt op. De bewoners van het toenmalige kustgebied van Noord-Holland schakelen tussen 4000 en 3000 voor Chr. over op de landbouw. Men ging in huizen wonen in gezins- en familieverband en bleef jaarrond bij het vee, de akkers en graslanden.
Toch blijven ze hun jachttradities nog lang trouw. De bewoners kende nog geen metaal en vervaardigden alles van hout, bot, steen, touw en leer. De oudste Noord-Hollandse nederzettingen waarvan archeologen sporen hebben teruggevonden zijn van deze vroege boeren. Ze horen tot verschillende groepen: de Trechterbekercultuur ('hunebedbouwers’) uit Noord-Nederland en de Vlaardingencultuur uit het zuiden.
De kano van Wieringermeer (3300 voor Chr.) is gemaakt en gebruikt door mensen uit de Trechterbekercultuur. Zij wonen ook op de zandgronden van het Gooi.
Bewoners
Bij Zandwerven (wat nu gemeente Opmeer is) ligt een noordelijke nederzetting van de Vlaardingen-cultuur. Rond 2900 voor Chr. nemen beide groepen een nieuwe traditie over en ontstaat de 'Enkelgrafcultuur’. De Enkelgrafcultuur is een variant van de Touwbekercultuur die in een groot deel van noordelijk Europa voorkwam. Deze cultuur kenmerkt zich door aardewerk dat versierd is met touwindrukken en een nieuw grafritueel.
Overledenen worden voortaan individueel begraven onder een grafheuvel en niet meer gezamenlijk. In de Kop van Noord-Holland lagen de meest westelijke nederzettingen
We weten niet welke taal de mensen uit de Nieuwe Steentijd spraken, omdat er geen enkel restant van bewaard is gebleven. In elk geval was het een taal waar het huidige Nederlands niet van afstamt. Het Indo-Europees, waarvan het Nederlands afstamt, bereikte het huidige Nederlandse grondgebied pas vanaf 2000 voor Chr.
Verspreidingsgebied Vlaardingencultuur en Trechterbekercultuur
Verspreidingsgebied van de Enkelgrafcultuur in Europa
Mensfiguur Cees rond 2500 voor Chr.
Klik op de hotspots voor meer informatie over Cees
Archeologiemuseum Huis van Hilde biedt educatieve programma’s aan over verschillende perioden en onderwerpen. Leerlingen beleven een leuke en leerzame ochtend of middag. Het schoolbezoek en de bijbehorende lespakketten sluiten aan bij de kerndoelen van het onderwijs en de Canon van Nederland. Voor groep 4 t/m 6 bestaat bijvoorbeeld het lespakket ‘Jagers, verzamelaars en eerste boeren. De leerlingen maken kennis met Cees uit de Steentijd en ze kunnen in het ArcheoLab vondsten aanraken en van dichtbij bekijken.
Intussen in de rest van de wereld
2600 - 2400 voor Chr.
De grote stenen van Stonehenge in Zuid-Engeland worden opgericht
vanaf 6000 voor Chr.
Mesopotamië kent een hoogstaande cultuur met onder meer de voorloper van het spijkerschrift
ca. 3300 voor Chr.
De beroemde Ötzi leeft in de Italiaanse Ötztaler Alpen
ca. 3200 voor Chr.
De oudste hiëroglyfen worden ingebeiteld in Egypte
2100 voor Chr.
Het Gilgamesj Epos, een van de oudste literaire werken, ontstaat in Mesopotamië
ca. 3300 - 1300 voor Chr.
Het gebied op de grens van India en Pakistan kent een hoogontwikkelde beschaving, de Indusbeschaving